دورهی طولانی پادشاهی ظاهرشاه را میتوان در قالب چهار دهه بررسی کرد که دههی چهارم متفاوت از سه دههی اوّل برای فعالیتهای آموزشی در هزارجات به نظر میرسد. دههی چهارم به دورهی دموکراسی نیز شهرت دارد؛ فعالیتهای آموزشی دوران سلطنت ظاهر شاه در همین چهار قالب: «دوره صدارت هاشم خان، دوره صدارت محمود خان، دوره صدارت داود خان و دوره دموکراسی» بررسی شده، سپس وضعیت معارف در این مقطع تاریخی در هزارهجات مورد بحث قرار گرفته است. در مجموع میتوان گفت که در زمان صدارت هاشم خان و محمود خان به مدت بیست سال به تعداد انگشتان دست در هزارجات مکتب ابتدایی و دهاتی، آن هم بدون فضای آموزشی، نیروی انسانی کافی و مجرب و امکانات و تجهیزات آموزشی مناسب در نظر گرفته شد؛ ولی در دوران صدارت داود خان و به خصوص در دههی دموکراسی آرام آرام بر تعداد مکاتب ابتدایی و دهاتی در هزارجات افزوده شد؛ منتها در طول دههی دموکراسی تعداد اندکی از مکاتب ابتدایی به متوسطه ارتقاء یافت.